دانشمند بزرگ ایرانی که به ندرت نامش را شنیده ایم! - وبلاگ لاوان

به گزارش وبلاگ لاوان، مهم ترین مرجع پزشکی در کشورمان پیش از تألیف قانون ابن سینا، طب ملکیِ اهوازی بود و تا پنج قرن این اثر یکی از اصلی ترین منابع آموزش پزشکی به شمار می رفت. این در حالی است که با وجود تاثیر او در تاریخ و علم پزشکی، به ندرت نام او را شنیده ایم!

به گزارش وبلاگ لاوان ، اگر در تاریخ علم ایران زمین بخواهیم از سه پزشک نامدار یاد کنیم، بدون تردید زکریای رازی، ابوعلی سینا و اهوازی، آن سه تن هستند. هر سه در دوران طلایی و درخشش علم پزشکی ما یعنی قرن های چهارم و پنجم هجری قمری می زیستند و یادگار مکتوبی در قالب دانشنامه پزشکی از خود به جای گذشته اند. رازی حاوی را ابن سینا قانون را و اهوازی طب ملکی را به جهانی پزشکی تقدیم کرده است. زکریای رازی و ابن سینا برای همگان نامشان آشناست، اما تاریخ با اهوازی به شکل دیگری تا کرده است.

به نقل از ایسنا، علی بن عباس مجوسی اهوازی یا ارجانی معروف به اهوازی که نامش کمتر از دو پزشک دیگر سر زبان هاست، در سال 384 هجری قمری برابر با 994 میلادی درگذشت. زمان دقیق تولدش در دست نیست. اما زادگاهش اهواز یا بهبهان بوده و نام ارجانی نیز در اصل به نام قدیمی بهبهان اشاره دارد. مدفن او نیز در تاریخ نامعلوم است، هر چند حدس هایی زده اند و گفته اند شاید در شیراز به خواب ابدی رفته باشد.

اهوازی در روزگار آل بویه زندگی می کرد و گذشتگان او دست کم تا دو نسل همگی زرتشتی بودند. حتی با وجود نام اسلامیعلی که بر خود دارد، برخی گفته اند خود وی نیز از پیروان زرتشت بود و به پسر مجوسی معروفیت داشت. این پزشک ایرانی، رشته طب را از استادی ایرانی به نام ابوماهر موسی بن سیار آموخت و وقتی در این شاخه از علم و آموزش به کمال رسید، به دربار عضدالدوله ابوشجاع فنا خسرو راه یافت. هم پزشک دودمان آل بویه بود و هم در دربار خلیفه های عباسی جایگاهی پیدا کرد.

کامل الصِناعة الطبیة یا کُناش مَلِکی که به طب ملکی یا طب عضدی نیز شناخته می شود، همان دانشنامه شاخصی است که اهوازی در علم پزشکی تألیف کرد. این کتاب در مقایسه با تألیفات رازی و ابن سینا دو برجستگی و رجحان دارد: نخست آنکه جامع تر از حاوی است و دربرگیرنده موضوعات متنوع تر و مباحث و نظم بیشتر است، دوم اینکه به طب عملی بیشتر از دایرة المعارف قانون نظر دارد. لازمه توجه بیشتر به طب عملی و فاصله گرفتن از بحث های صرفاً نظری بهره گیری از تشریح یا کالبدشکافی بود، یعنی مقوله ای که در جهانی مسلمانان موانع بسیاری داشت، اما اهوازی توانست در آن بدرخشد.

مهم ترین مرجع پزشکی در کشورمان پیش از تألیف قانون همین اثر اهوازی بود. در اروپای قرون وسطا نیز که از اهوازی با نام Haly Abbas یاد می کردند، تا پنج قرن یکی از اصلی ترین منابع آموزش پزشکی به شمار می رفت. اهوازی در زمان نگارش کامل الصِناعة الطبیة به چندین اثر پزشکان غربی دسترسی داشت و با اعتماد به نفس و مستند و علمی از آنان، چون بقراط و جالینوس و اریباسیوس، ایرادهایی گرفت و کوشید در این کتاب خود آن ها را اصلاح کند و تعالی ببخشد.

طب ملکی که 20 مقاله دارد و به نام پادشاه آل بویه معروف شده است، به اعتقاد شماری از پژوهندگان تاریخ علم نخستین گام مهمی بود که ایرانیان برای رسیدن به تجدد طبی برداشتند. این دانشنامه پزشکی که ابوعلی سینا از ستایشگران آن بوده، در حال حاضر در دو جلد قابل دسترس عموم است. البته هم اکنون نسخه های خطی و نفیسی از این اثر در مراکز مهم علمی ایران و جهان، مانند کتابخانه مونیخ، کاخ ال اسکوریال، واتیکان، کتابخانۀ ملی پاریس، دانشکده پزشکی تهران، کتابخانه شخصی دکتر محمود نجم آبادی در معرض دید عموم یا خواص واقع شده است.

5858